Kary umowne i odszkodowania a opodatkowanie VAT

Sprawdź również portal dla księgowych: Doradca Księgowego i dowiedz się więcej!

1. Kara umowna i odszkodowanie w działalności gospodarczej

Zarówno odszkodowanie jak i kara umowna zostały przewidziane przez polskie prawo w kodeksie cywilnym. Są najczęściej sankcją pieniężną dla dłużnika, który ma obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej jeśli nie wywiąże się z zaciągniętego zobowiązania, zawartej umowy. Należy pamiętać, że w praktyce kara umowna i odszkodowanie różnią się wieloma cechami. Kwestie odszkodowań, jak i kar umownych z tytułu niewywiązania się z warunków umowy regulują przepisy ustawy Kodeks cywilny w Dzial II „Skutki niewykonania zobowiązań”.

Co do zasady kary umowne i odszkodowania nie podlegają VAT. Należy jednak pamietać, aby każdą umowę zawierającą postanowienia o karach umownych lub określone odszkodowanie zinterpretować z punktu widzenia przepisów o podatku od towarów i usług.

 1.1. Kara umowna

Zgodnie z art. 483 § 1 ustawy Kodeks cywilny strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Przy czym dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się ze zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Kodeks przewiduje ponadto, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Nie jest równocześnie dopuszczalne żądanie odszkodowania wyższego niż wysokość zastrzeżonej kary, chyba że strony inaczej postanowiły w umowie. Jednak w sytuacji, gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej.

Kara umowna może być zastrzeżona jedynie w umowie np. jako dodatkowa klauzula i od razu jest znana stronom (została bowiem określona). Można określić ją kwotowo np. 10.000 zł lub jako procent np. 1% wartości robót budowlanych za każdy dzień opóźnienia w oddaniu robót.

Kara umowna nie jest zależna od wysokości doznanej szkody. Jest ona należna jedynie w wypadku zobowiązania niepieniężnego.

 1. 2. Odszkodowanie

Odszkodowanie jest zapłatą za wyrządzone szkody, poniesione przez kogoś straty. Odszkodowanie należy się z mocy prawa, bowiem art. 471 kodeksu cywilnego stanowi, że: „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania(…)

Odszkodowanie należy się w wypadku niewykonania zobowiązania każdego rodzaju, ale jest należne tylko w wypadku, gdy po stronie wierzyciela powstanie szkoda. Wysokość odszkodowania nie jest z góry określona i nie może być wyższa od doznanej przez wierzyciela szkody majątkowej.

Odszkodowanie może polegać na:

 

• przywróceniu do stanu przed wyrządzeniem szkody,

• zapłacie określonej sumy pieniężnej (rekompensata pieniężna).

 

Wybór formy odszkodowania należy do poszkodowanego.

2. Czy kara umowna i odszkodowanie podlegają VAT

 2.1. Podstawowa zasada opodatkowania VAT

W celu precyzyjnego określania, czy kara umowna lub odszkodowanie podlegają czy nie podlegają VAT, należy przeanalizować podstawową zasadę opodatkowania VAT, i tak opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług podlegają:

 

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;

2. eksport towarów;

3. import towarów na terytorium kraju;

4. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;

5. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

 

Przez dostawę towarów, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, natomiast przez świadczenie usług - każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również:

 

1. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2. zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającej w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

 

Zatem usługami są wszelkie odpłatne świadczenia niebędące dostawą towarów.

Co do zasady, każde świadczenie niebędące dostawą towarów, polegające na działaniu, zaniechaniu lub tolerowaniu czyjegoś zachowania stanowi usługę w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Przy czym muszą być spełnione następujące warunki:

 

• w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia,

• świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

 

Należy podkreślić że oba ww. warunki powinny być spełnione łącznie, aby określona czynność podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jako odpłatne świadczenie usług. Aby uznać, że dana czynność (świadczenie usługi lub dokonywanie dostawy) podlega opodatkowaniu podatkiem VAT muszą zostać spełnione określone przesłanki. Najważniejszymi z nich są odpłatność i występowanie bezpośredniego związku pomiędzy wykonaniem usługi a otrzymaniem zapłaty. Bezpośredniość można rozumieć np. jako nawiązanie stosunku prawnego w wyniku którego występuje zobowiązanie do zapłaty z tytułu wykonania jakiejś usługi.

Dana czynność podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wówczas, gdy istnieje bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą, a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste wynagrodzenie za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego lub dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia. Wynagrodzenie musi być należne za wykonanie tego świadczenia.

Z ustawy o VAT wynika także, że podatnikami tego podatku są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą (art.15 ust.1 ustawy o VAT). Ustawa o VAT zawiera także definicję działalności gospodarczej, która obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody (art.15 ust.2 ustawy o VAT).

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 23 czerwca 2017 r. (sygn. akt I SA/Kr 376/17) orzekł, iż aby dane świadczenie zostało uznane za podlegające ustawie o VAT, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, na podstawie którego w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie, pozostające w bezpośrednim związku z wykonywanym świadczeniem. Sąd zwrócił uwagę na definicję usługi i konieczność istnienia powiązania między zapłatą a odpowiadającym mu świadczeniem wskazując, iż „(…) zaniechanie pewnych czynności za „odszkodowaniem” przynosi wymierną korzyść konkretnemu podmiotowi - co do której istnieje zgoda stron – takie działanie na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług powinno być uznane za usługę. Tak więc, dana czynność podlega opodatkowaniu wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością, a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można stwierdzić, że płatność następuje w zamian za to świadczenie. Opodatkowaniu podlega zatem dostawa towarów i świadczenie usług za wynagrodzeniem, które powinno mieć formę przysporzenia (zwiększenia aktywów po stronie beneficjenta) z tytułu konkretnego świadczenia. Świadczenie usług podlega przy tym opodatkowaniu tylko wtedy, gdy pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą istnieje stosunek prawny, na podstawie którego następuje wymiana świadczeń wzajemnych. „(…) Zdaniem sądu istotą odszkodowań nie jest płatność za świadczenie lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną – świadczeniem w zamian za wynagrodzenie, co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podmiotu, który je otrzymał. Ustalanie statusu ,,kar umownych” jako podlegającej bądź niepodlegającej opodatkowaniu VAT, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Zatem, jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie ma bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia, wówczas jej otrzymanie nie będzie miało wpływu na podatek od towarów

 2.2. Kara umowna a VAT

 2.2.1. Kiedy kara umowna nie podlega VAT

Kary umowne, stosowane na podstawie art. 483 § 1 k.c., najczęściej nie stanowią zapłaty za usługę, lecz pełnią funkcję odszkodowawczą (sankcyjną). W sytuacji, gdy w umowie zawarto, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna) to wówczas kara, która ma na celu naprawienie szkody, ma charakter czynności jednostronnej i nie wiąże się z otrzymaniem jakiegokolwiek świadczenia. Zapłata tej kary nie jest też związana ze zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Zatem, kara umowna ma w tym wypadku charakter odszkodowawczy. W konsekwencji nie podlega opodatkowaniu.

Przykład 1

Firma „A” otrzymała karę umowną od kontrahenta za opóźnienie powstałe przy budowie hali produkcyjnej. W umowie ustalono, że wysokość kary umownej wynosi 1% wartości inwestycji za każdy miesiąc opóźnienia. Kara ta nie podlega VAT, gdyż pełni funkcję odszkodowania za powstałe opóźnienie.

Przykład 2

Firma „B” otrzymała karę umowną od kontrahenta za opóźnienie powstałe przy transporcie towarów służących do produkcji. W umowie ustalono, że wysokość kary umownej wynosi 1% wartości towarów za każdy dzień opóźnienia. Kara ta nie podlega VAT, ponieważ pełni funkcję odszkodowania za powstałe opóźnienie.

Przykład 3

Firma „C” otrzymała karę umowną od kontrahenta „Y”. „Y” wynajmował od „C” pomieszczenia biurowe. Kara umowna została wypłacona za zniszczenia spowodowane użytkowaniem pomieszczeń. Zniszczenia te nie zostały naprawione przez „Y” i zgodnie z umową, za powstałe i nienaprawione zniszczenia, „Y” miała obowiązek zapłaty kary w wysokości odpowiadającej kosztom remontu.

Kara ta nie podlega VAT, ponieważ pełni funkcję odszkodowania za powstałe zniszczenia.

 2.2.1. Kiedy kara umowna podlega VAT

Można przyjąć, że kara umowna podlega opodatkowaniu w przypadku, jeśli nie występuje szkoda. Bowiem w takim przypadku kara umowna ma charakter wynagrodzenia ( istnieje świadczenie wzajemne) i nie ma charakteru odszkodowawczego.

Przykładem kary umownej opodatkowanej VAT jest kara umowna z tytułu...